پایگاه خبری تحلیلی ایراسین، در نشست سالانه «مجمع جهانی اقتصاد»، که ژانویه اخیر در شهر داووس سوئیس برگزار شد، بیم و امید هر دو در گفت‌وگوهای مرتبط با انرژی جریان داشت. آمارهای هشداردهنده درباره فروپاشی اقلیمی، با نشانه‌هایی از امید ناشی از گذار به سمت کاهش کربن، جلب توجه می‌کردند. ابری از نبود اطمینان ژئوپلیتیک نیز بر این نشست سایه افکنده بود، چون آمریکا و چند کشور دیگر به اسم تأمین انرژی ارزان و قابل اتکا، از گذار انرژی فاصله گرفته‌اند و به سمت استخراج بیشتر سوخت‌های فسیلی رفته‌اند. اما آیا قرار است پایداری، دشمن امنیت انرژی و مقرون به صرفه بودن آن باشد، یا جهان می‌تواند هر سه را با هم داشته باشد؟

آمارهای اقلیمی هشداردهنده

سال ۲۰۲۴ گرم‌ترین سال در تاریخ بشر بود و دمای هوای دنیا برای اولین بار از مرز ۵/۱ درجه سانتی‌گراد بالاتر از سطوح قبل از صنعتی شدن، عبور کرد. هر سال در داووس، متخصصان اقلیمی جمع می‌شوند تا درباره آخرین تغییرات و بدتر شدن اوضاع صحبت کنند. گاهی اوقات احساس می‌شود که جلوی جوخه آتش ایستاده‌ایم. هر آماری درباره نقاط عطف بحرانی زمین یا افزایش انتشار کربن، هشداردهنده و خطرناک است.

چند مثال از نشست امسال:

• ال گور، معاون رئیس‌جمهور سابق ایالات متحده (در سال‌های ۱۹۹۳ تا ۲۰۰۱) و هم‌بنیان‌گذار و رئیس هیأت مدیره شرکت مالی Generation Investment Management: «انباشت آلودگی در جو، گرما را نگه می‌دارد، تا حدی که معادل گرمای حاصل از انفجار روزانه ۷۵۰ هزار بمب اتمی نسل اول در زمین است. این دیوانگی است که ما اجازه می‌دهیم این شرایط ادامه پیدا کند.»
• آندریا سلست ساولو، دبیر کل سازمان جهانی هواشناسی: «گرمای شدید هر سال ۵۰۰ هزار نفر را می‌کشد، ۳۰ برابر بیشتر از هر حادثه آب و هوایی شدید دیگری که به خوبی با آن آشنا هستید.»
• یوهان راکستروم، مدیر مؤسسه تحقیقات تأثیرات اقلیمی «پوتسدام»: «ممکن است ما ۲۰۲۴ را به عنوان گران‌ترین سال در تاریخ بشر، یک سال نسبتاً یک‌دست و هماهنگ بدانیم، چون در انتظار آینده‌ای سخت‌تر از این هستیم.»

در ماه مه ۲۰۲۱، آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) یک نقشه راه برای بخش انرژی جهانی معرفی کرد تا هدف صفر خالص در ۲۰۵۰ محقق شود. این نقشه راه خواستار توقف فعالیت هر چه زودتر توسعه ذخایر نفتی، میدان‌های گازی و معادن زغال سنگ جدید بود. بعد از آن، مصرف سوخت‌های فسیلی در سطح دنیا به یک رکورد جدید در سال ۲۰۲۳ رسید و در سال ۲۰۲۴ با انتشار بی‌سابقه ۴/۳۷ میلیارد تن گاز دی‌اکسید کربن معادل ۹/۸۹ درصد کل گازهای گلخانه‌ای، ادامه یافت.

استناد به داده‌های درست، لازم است. ال گور می‌گوید گروه مستقل Climate TRACE که وضعیت انتشار گازهای گلخانه‌ای را رصد و منتشر می‌کند و برای این کار از داده‌های ماهواره‌ای و هوش مصنوعی استفاده می‌کند، کشف کرده که بخش سوخت فسیلی «چهار برابر بیشتر از آنچه به سازمان ملل اعلام کرده، گاز گلخانه‌ای منتشر می‌کند.» با وجود رشد بی‌سابقه انرژی‌های تجدیدپذیر، سوخت‌های فسیلی هنوز ۵/۸۱ درصد انرژی مصرفی اصلی دنیا هستند.

امید در میان ترس

مثل همیشه، بیشتر شرکت‌کننده‌های جوان‌تر اجلاس داووس امید بیشتری داشتند. کاترین گائو هایچون، مدیر ۳۱ ساله شرکت تجهیزات خورشیدی «ترینا» در جلسه‌ای مشترک با ال گور، اخبار شگفت‌انگیزی را فاش کرد: هزینه استفاده از انرژی خورشیدی از ۳۰ سنت در هر کیلووات ساعت به فقط ۳ سنت کاهش یافته است. برای برخی از پروژه‌های ترینا در خاورمیانه، هزینه انرژی ۱ سنت در هر کیلووات ساعت است که به گفته گائو، «کمترین قیمت انرژی در تاریخ بشر» است. او می‌گوید: «با این پایه اقتصادی برای انرژی‌های تجدیدپذیر، منطق کلی برای گذار انرژی تغییر می‌کند.» اما راه‌حل، تنها این نیست که تجهیزات بیشتر انرژی بادی و خورشیدی نصب کنیم. دنیا به یک «انقلاب در زیرساخت‌ها» نیاز دارد؛ مشابه آنچه برای اتصال اینترنت اتفاق افتاد. این موضوع نیازمند سرمایه‌گذاری در شبکه‌های هوشمند و غیرمتمرکز، با استفاده از هوش مصنوعی برای متوازن‌سازی نوسان عرضه و تقاضا، به علاوه ذخیره‌سازی بیشتر انرژی برای پایدار کردن و قابل اتکا کردن انرژی‌های تجدیدپذیر است.

در میان تیترهای خبری که می‌گویند هوش مصنوعی برای توسعه مدل‌های زبانی بزرگ جدید، چند گیگاوات برق مصرف می‌کند، حتی طرفداران این تکنولوژی هم پیام امیدبخش دارند. بله! برقی که هوش مصنوعی و سایر تکنولوژی‌های دیجیتال مصرف می‌کنند، تا سال ۲۰۲۶ نسبت به سطح فعلی دو برابر می‌شود. اما به گفته آنها، این افزایش موقتی خواهد بود، چون تکنولوژی‌ها خود به خود کارآمدتر خواهند شد و بهره‌وری انرژی را در سایر بخش‌ها بهبود خواهند بخشید.

یولجان شارکا، مدیر عامل شرکت هوش مصنوعی iGenius، به شرکت‌کنندگان داووس گفت که جدیدترین تراشه‌های تولیدی شرکت انویدیا ۲۵ برابر کمتر از نسل قبلی انرژی مصرف می‌کنند، در حالی که ۳۰ برابر قدرت محاسباتی بیشتری ارائه می‌دهند - و این جهش تنها در ۱۲ ماه اتفاق افتاده است. آنتونیو نری، مدیر عامل «هیولت پاکارد اینترپرایز»، گفته که هوش مصنوعی «یک فرصت شگفت‌انگیز برای تسریع گذار انرژی و نوآوری» ارائه می‌دهد. شرکت او در حال ساخت مراکز داده روی آب است که برای خنک کردن سرورها استفاده می‌شود. آب گرم تولید شده در این فرآیند، سپس برای گرم کردن ساختمان‌ها استفاده می‌شود.

گرگ جکسون، مدیر عامل شرکت «اکتاپوس انرژی»، درباره این صحبت کرد که چگونه با استفاده از هوش مصنوعی برای توازن شبکه برق انگلستان، مردم اکنون می‌توانند خودروهای برقی خود را در خانه با هزینه سه برابر کمتر از میانگین قیمت برق فعلی شارژ کنند. به گفته جکسون، این کار باعث می‌شود قیمت خودروهای برقی به ازای هر مایل، نسبت به خودروهای دیزلی یا بنزینی، هفت برابر ارزان‌تر شود. بهینه‌سازی شبکه توسط هوش مصنوعی می‌تواند استفاده از انرژی تجدیدپذیر را به حداکثر برساند و بقیه شبکه را برای بار پایه آزاد کند و مشکل ناپایداری باد و خورشید را حل کند. او توضیح داد: «به این ترتیب، انتقال به منابع تجدیدپذیر ارزان‌تر از یک شبکه سوخت فسیلی می‌شود.»

پایداری متحد امنیت انرژی است، نه دشمن آن

اصطلاح «سه‌گانه انرژی» فقط در مورد پایداری و مقرون به صرفه بودن انرژی نیست، بلکه امنیت تأمین انرژی را هم دربرمی‌گیرد. اروپا ۳ سال پیش، زمانی که ۴۵ درصد گازش از روسیه تأمین می‌شد، درس تلخی درباره امنیت انرژی گرفت. اما جنگ در اوکراین باعث شد به سرعت به دنبال جایگزین‌های دیگری باشد. اورزولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا، با معرفی «مجمع جهانی گذار انرژی» در داووس، اشاره کرد که این بلوک هدف خود را برای استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر به بیش از ۴۲ درصد افزایش داده است؛ رقمی که امروز ۲۳ درصد است.

فاتح بیرول، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی، در هر فرصتی می‌گفت: «گذار انرژی رقیب امنیت انرژی نیست.» او در پاسخ به این سوال که کدام‌یک مهم‌تر است، گفت: «من از پاسخ دادن به این سوال خودداری می‌کنم، چون ما می‌توانیم هر دو را داشته باشیم! با سیاست‌های گذار انرژی که به خوبی طراحی شده، می‌توانیم بهترین امنیت انرژی را داشته باشیم، می‌توانیم قیمت‌ها را کاهش دهیم، می‌توانیم رفاه را برای مردم بیاوریم و می‌توانیم شغل ایجاد کنیم.» او گفت همه اینها می‌تواند در حالی که وابستگی انرژی را به شرکای غیرقابل اعتماد کاهش می‌دهیم، محقق شود.

بیرول همچنین به روندهای مثبت اشاره کرد: سرمایه‌گذاری در تکنولوژی‌های انرژی پاک در سال ۲۰۲۴ به بیش از ۲تریلیون دلار رسید که دو برابر میزان سرمایه‌گذاری شده در زغال سنگ، گاز و نفت است. او اضافه کرد که انرژی خورشیدی جهانی امروز «ارزان‌ترین شکل تولید برق در ۹۰ درصد جهان» است، در حالی که هزینه‌های ذخیره‌سازی باتری در سال ۲۰۲۴ به ۲۰ درصد کاهش یافت. بیرول گفت «داده‌هایی که ناراحتم می‌کند» مربوط به آفریقاست. این قاره ۶۰ درصد منابع خورشیدی باکیفیت دنیا را در اختیار دارد، اما منطقه جنوب صحرا، کمتر از کل هلند برق خورشیدی تولید می‌کند.

در مکان مناسب، با قیمت مناسب

چالش اصلی که باید به آن پرداخت این است که ۸۵ درصد از ۳تریلیون دلاری که وارد انرژی می‌شود در اقتصادهای توسعه‌یافته و چین سرمایه‌گذاری شده است. در ضمن، در کشورهایی که میزبان ۶۰ درصد از جمعیت جهان هستند، فقط ۱۵ درصد سرمایه‌گذاری انرژی صورت گرفته است. این موضوع باعث می‌شود بخش زیادی از زمین در تاریکی به سر ببرد. در آفریقا، بیش از ۶۰۰ میلیون نفر بدون دسترسی به برق زندگی می‌کنند. بیرول می‌گوید: «چگونه می‌خواهیم مطمئن شویم که پروژه‌ها و سرمایه‌گذاری‌های انرژی پاک در این کشورها به نتیجه می‌رسند؟ برای من این نقطه شکست و بزرگ‌ترین مشکل است. آفریقا بزرگ‌ترین چالش است.»

با اینکه آفریقا فقط عامل ۲ تا ۳ درصد انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از منابع انرژی و صنعتی در جهان است، اما بیشترین آسیب را از اثرات تغییرات اقلیمی و فقر انرژی دیده است. این موضوع باعث شد در یکی از جلسات عمومی داووس بحث داغی صورت گیرد: آیا آفریقا باید اجازه داشته باشد به عنوان بخشی از گذار عادلانه انرژی، منابع سوخت فسیلی خود را توسعه دهد؟ به گفته ایپلنگ سلله، مدیر آژانس رسمی بازاریابی Brand South Africa در آفریقای جنوبی، پاسخ این سوال پیچیده است. او درباره اهمیت یک ترکیب انرژی متنوع صحبت کرد. آفریقای جنوبی در حال توسعه یک پایانه گاز طبیعی مایع (LNG) برای تأمین بار پایه مورد نیاز صنعت است، در حالی که می‌خواهد از منابع تجدیدپذیر فراوان خورشید و باد بهره‌برداری کند و همزمان پتانسیل هیدروژن سبز را هم بررسی می‌کند. اما این شبکه نیاز به مدرن‌سازی فوری دارد تا برق را به شکل بهینه‌ای جذب و توزیع کند. این یک پروژه ۱۰ ساله است. سلله می‌گوید: «نمی‌شود گذار انرژی را یک‌شبه انجام داد.»

گذار انرژی به پول نیاز دارد؛ آن هم بسیار زیاد. از آنجا که بیشترین سهم سرمایه‌گذاری به اقتصادهای توسعه‌یافته می‌رود، آفریقا مجبور است قرض بگیرد؛ آن هم با نرخ بهره بسیار بالا. تحلیل مؤسسه غیرانتفاعی The ONE نشان می‌دهد که کشورهای آفریقایی در مقایسه با نرخ سود وام از بانک جهانی، با گرفتن وام خصوصی بهره ۵۰۰ درصدی پرداخت می‌کنند. در سال ۲۰۲۴، هزینه بازپرداخت بدهی‌های آفریقا به مبلغ ۶/۱۰۲ میلیارد دلار رسید. بازپرداخت این بدهی‌ها، بیشتر از اینکه در قالب کمک‌های رسمی به توسعه انرژی، پول وارد این قاره کند، پول بیشتری را از این قاره خارج می‌کند. سیریل رامافوزا، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی، به شرکت‌کنندگان داووس گفت که مقابله با نابرابری بار بدهی آفریقا، اولویت اصلی اوست.

عصر جدیدی برای گذار انرژی

آخرین کلام درباره آینده گذار انرژی، باید به نسل بعدی منتقل شود. کاترین گائو که در کنار ال گور نشسته بود و مستند «یک حقیقت ناراحت‌کننده» در مورد زندگی ال گور، برنده جایزه اسکار در سال ۲۰۰۶، الهام‌بخش او به عنوان یک دختر ۱۳ ساله شده بود، گفت: «تغییرات اقلیمی تنها یک بحران محیط‌زیستی نیست، بلکه آزمونی برای کل تمدن بشری است.» او با اشاره به ۸ سال فعالیت خود در صنعت انرژی، افزود: «من مطمئنم که این باید آغاز یک عصر جدید باشد. گذار انرژی تنها در مورد انرژی نیست - بلکه همچنین درباره کرامت انسانی، امنیت و فرصت‌ها است.»

منبع: World Economic Forum